تعیین زمان مناسب برای آبیاری درچند مسئله ساده اما مهم خلاصه می­‌شود که با دانستن آن­ها می‌­توان کیفیت و تناژ محصول زراعی را افزایش داد. از این طریق می‌­توان سلامت درختان و محصولات مختلف با و زراعی را برای فصل‌­های برداشت بعدی تضمین نمود و هزینه‌‌­های نگهداری از محصولات را تنها با تعیین زمان دقیق آبیاری در فصل­‌های مختلف سال کاهش داد. زمان مناسب آبیاری ریسک­‌هایی که بیشتر کشاورزان و باغداران برای تولید محصول مرغوب در مراحل کاشت، داشت و برداشت با آن مواجه می‌­شوند را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد.

مدت زمان مناسب برای آبیاری چقدر است؟

تعیین مدت زمان آبیاری بستگی به شرایط آب­ و هوایی و نوع خاک محل کشت دارد. توجه به مدت زمان آبیاری، به خصوص اگر گیاه تازه کاشته شده باشد از اهمیت بیشتری برخوردار است. معمولا طول زمان آبیاری در فصول گرم سال باید بیشتر باشد. چرا که در گرمای شدید گیاه از طریق تبخیر و تعرق مقداری از آب خود را از دست می‌دهد.

در صورت استفاده از سیاری بارانیستم آبی، در شرایطی که نیاز گیاه به آبیاری بیشتر است، تا زمانی که روان­آب ایجاد نشود آبیاری می‌­تواند ادامه پیدا کند. زمانی که روان­آب ایجاد شد بدان معناست که خاک دیگر توان جذب آب به لایه­‌های زیرین را ندارد. تشکیل روان­آب بستگی به جنس خاک دارد. توجه داشته باشید که در هر شرایط آب­ و هوایی مدت زمان ایجاد روان­آب در زمین متفاوت است.

چگونه متوجه شویم زمین به میزان کافی آب دریافت کرده است؟

در ابتدا لازم به توضیح است که تعیین اینکه زمین چه میزان آب دریافت کرده، بدون استفاده از ابزارهای اندازه‌گیری کار دشواری است. سعی کنید از یک گیج اندازه­‌گیری رطوبت خاک (تانسیومتر) استفاده نمایید. گیج اندازه‌گیری را در مکانی نصب کنید که بتوانید میزان بارندگی­‌ها و میزان آبی که توسط سیستم آبیاری دریافت می­‌کند را اندازه‌­گیری کنید. با نصب این گیج به راحتی می‌توانید در فصول بارش با توجه به نیاز آبی گیاهان میزان و زمان مناسب آبیاری را تنظیم کنید.

یکی دیگر از راه­‌هایی که می‌­توان برای اندازه‌گیری رطوبت در باغات استفاده کرد این است که یک پیچ­‌گوشتی را داخل خاک فرو کنید. اگر پیچ گوشتی به سختی وارد خاک شد یعنی رطوبت خاک شما کم است و زمین و گیاه نیاز به آبیاری دارد.

رطوبت مناسب زمین کشاورزی

نحوه تشخیص رطوبت خاک برای انتخاب بهترین زمان آبیاری

روش‌­های مختلفی برای تعیین میزان رطوبت خاک وجود دارد که در این قسمت به بررسی مهم‌ترین روش‌­های مورد استفاده در کشاورزی و باغداری می‌­پردازیم.

• روش دستی: در این روش مقداری از خاک زمین را در کف دست گرفته و سعی می­‌کنیم آن را به صورت گلوله‌ای در بیاوریم. اگر به شکل گلوله‌ای در آمد خاک از رطوبت کافی برخوردار است و چنانچه به صورت شنی از بین دستان به رو زمین ریخت یعنی خاک خشک است. این روش دقیق نیست اما ساده‌ترین روشی است که می‌توان با استفاده از آن میزان رطوبت خاک را مورد برسی قرار داد.

تشخیص رطوبت خاک به روش دستی

• روش وزن سنجی: این روش قدیمی‌­ترین روشی است که برای تعیین رطوبت مورد استفاده قرار می­‌گیرد. در این روش مقداری از خاک را به عنوان نمونه از زمین برداشته و وزن آن را اندازه­‌گیری می­‌کنند و سپس خاک را در دمای بین 105 تا 110 درجه سلسیوس قرار می‌­دهند. در این بازه دمایی خاک همه رطوبت خود را از دست داده و دوباره وزن آن اندازه­‌گیری می­‌شود. اختلاف موجود بین دو مقدار حاصل شده از وزن خاک عددی اعشاری خواهد بود که میزان رطوبت و آب موجود در نمونه را نشان می­‌دهد.

• روش رسانای الکتریکی: در این روش میزان جریان الکتریسیته‌­ای که از خاک دارای رطوبت عبور می­‌کند درصد رطوبت خاک را نشان می‌دهد. استفاده از این دستگاه در خاک‌های نمکی از دقت لازم برخوردار نیست و میزان خطای آن می‌شود.

• تانسیومتر: این دستگاه از اجزای مختلفی تشکیل شده که یک بخش آن که شامل یک محفظه متخلخل متصل به یک لوله پر از آب که آن را به درون خاک فرو می‌کنند. در بالای لوله یک گیج اندازه‌گیری و یک در پوش لاستیکی وجود دارد که عدد روی گیج ­میزان رطوبت خاک در عمق خاک را نشان می‌­دهد. به طور کلی تانسیومتر در اندازه­‌گیری رطوبت خاک‌های ماسه‌­ای بهتر عمل کرده و عملکرد خود را در خاک­‌هایی با رطوبت بالا از دست می‌­دهد.

تشخیص رطوبت خاک با تانسیومتر

چند بار در هفته باید آبیاری انجام شود؟

تعیین این بازه ­زمانی برای آبیاری بستگی به عمق ریشه گیاه دارد. میزان رطوبت و نیاز آبی گیاه در هر یک از مراحل رشد گیاه متفاوت است، به طور مثال در کشت و نگهداری گندم آبی اگر در مرحله رویشی آبیاری زیاد انجام شود باعث افزایش تراکم قسمت­‌های علفی گندم شده و تعداد دانه­‌های گندم که محصول اصلی است کاهش می­‌یابد و تناژ برداشتی از حد مورد انتظار کمتر خواهد بود. آبیاری روزانه به گونه‌ای که خاک نزدیک به حالت اشباع نرسد باعث می‌­شود ریشه­‌های گیاه برای دسترسی به رطوبت کافی عمق کمی داشته باشند و یا آبیاری به صورت روزانه اما در حجم کم هم باعث بروز این شرایط برای ریشه گیاه می‌­شود. تعیین دقیق تعداد دفعات آبیاری در طول هفته به نوع محصول و فصلی که قرار است آبیاری در آن انجام شود بستگی دارد.

بهترین زمان آبیاری در تابستان

بهترین زمان برای آبیاری گیاهان در فصل تابستان ساعات بین 4 تا 10 صبح و قبل از شروع گرمای هوا است. آبیاری در این بازه زمانی باعث جذب بیشتر خاک شده و سبب می‌شود تا میزان بیشتری از رطوبت در دسترس ریشه گیاه قرار گیرد. اگر امکان آبیاری در هنگام صبح وجود نداشت، بازه زمانی 4 تا 7 بعد از ظهر زمان جایگزین مناسبی برای آبیاری در فصل تابستان است. به طور کلی آبیاری در شب و بعد از تاریک شدن هوا توصیه نمی­‌شود. انجام آبیاری در این بازه زمانی آب ­و هوای محدوده آبیاری شده را خنک و مرطوب­‌تر می‌­کند. این شرایط بستر را برای فعالیت قارچ‌­ها، آفات، حلزون‌­ها و حشرات فراهم می­‌کند.

نگران آبیاری در اواسط روز نباشید اگر گیاه با تنش آبی مواجه بود بدون نگرانی از این که به گیاه آسیبی برسد می‌توانید آبیاری را انجام دهید. همانطور که می­‌دانید در آبیاری اواسط روز به دلیل گرمای هوا، راندمان تبخیر و تعرق (evaporation) زیاد است و میزان قابل توجهی از آب بدون اینکه توسط گیاه استفاده شود تبخیر می­‌گردد.

• نکته مهم: آبیاری گیاهان در شرایطی که هوا و خاک خنک است سبب سهولت عمل جذب آب در ریشه می‌گردد.

بهترین زمان آبیاری در پاییز

دانستن زمان مناسب آبیاری گیاهان در فصل پاییز یکی از عوامل تضمین کننده سلامت گیاه و ادامه حیات آن در فصول بعد است. در اوایل فصل پاییز که گیاهان در حال خزان هستند عدم آبیاری گیاه باعث می‌­شود درخت مرحله انتقالی خود را طی کرده و از رشد گیاه (در شرایط نسبتا ضعیف) جلوگیری کند.

در اواخر پاییز بعد ریختن کامل برگ‌­های درختان و قبل از این که دمای هوا کاهش پیدا کند و موجب یخ‌­زدگی زمین شود، یک نوبت آبیاری عمیق به میزانی که مطمئن شویم آب به ریشه گیاه رسیده باشد توصیه می‌­گردد. این آبیاری درخت و درختچه­‌ها را به اندازه کافی قوی می‌­کند تا گیاهان بتوانند طوفان­‌ها و بادهای زمستانی شدید را تحمل نمایند.

بهترین زمان آبیاری در زمستان

با شروع فصل زمستان و پوشیده شدن زمین از برف این سوال پیش می‌آید که آیا لازم است که باز هم به آبیاری گیاه ادامه داد. در برخی مناطق آبیاری گیاهان در زمستان ایده خوبی به نظر می‌­رسد، به خصوص اگر گیاهان جوان باشند البته تنها در صورتی که آبیاری به شیوه و روش صحیح صورت بپذیرد. شاید نتوان بهترین زمان برای آبیاری در فصل زمستان را به دلیل شرایط آب­ و هوایی متفاوت مشخص کرد. اما شش نکته اساسی در مورد زمان آبیاری در فصل زمستان وجود دارد که به شما کمک خواهد کرد:

• اگر بارندگی برای بازه زمانی بلند مدت وجود نداشت و یا بادهای شدید باعث از دست رفتن رطوبت گیاه شد انجام یک مرتبه آبیاری توصیه می‌شود.
• حتی اگر گیاهان در مرحله خواب باشند و به طور فعال رشد نکنند هنوز فعالیت‌­های زیستی ضروری را دارند و تنها در حال استراحت هستند. یکی از اساسی­‌ترین موضوعات در تشخیص نیاز به آبیاری محصولات رطوبت موجود در خاک است ممکن است میزان رطوبت خاک به اندازه کافی باشد و دیگر نیازی به آبیاری مجدد نباشد باید همیشه درآبیاری گیاهان در هر فصل از سال به این مسئله دقت نمود.
• آبیاری در فصل زمستان باید در بازه زمانی که موجب یخ زدگی آب در سطح نشود انجام شود. توصیه می­شود آبیاری در طول روز انجام شود تا آب، زمان کافی برای جذب شدن به خاک را در دمای مناسب داشته باشد.
• آبیاری را تنها زمانی انجام دهید که مطمئن شدید سطح رطوبت خاک از حد نرمال آن برای محصولتان پایین‌­تر آمده است. برای اطمینان بیشتر از رطوبت سنج جهت تعیین رطوبت خاک استفاده کنید.
• تنها در دمای بالاتر از چهار درجه آبیاری کنید. اگر در دمای پایین‌­تر از چهار درجه سلسیوس آبیاری را انجام دهید می­‌تواند تاثیر منفی در دمای یخ‌زدگی گیاه داشته باشد.
• از آبیاری گیاه در بادهای شدید خودداری نمایید چرا که مقدار زیادی از آب مورد نظری که می­خواهید توسط ریشه جذب شود با وزش باد از بین می‌رود. به کارگیری این نکات کمک می‌­کند تا گیاهان در طول فصل زمستان سالم باقی مانده و در فصل بهار با شکوفه‌­های کامل باز شوند.

زمان مناسب آبیاری در فصل زمستان

چگونه درختان میوه را آبیاری کنیم؟

آبیاری درخت گردو

شاید جالب باشد که بدانید در گذشته درصد زیادی از باغ‌­های گردو غیر آبیاری بوده­‌اند. با این حال کشاورزان به سرعت متوجه شدند که درخت گردو نسبت به تامین آب به صورت مصنوعی، هم از نظر رشد برای تولید الوار و هم از نظر تولید گردو واکنش نشان می‌دهد. از این رو بیشتر باغ­‌های تجاری گردو از آبیاری مصنوعی استفاده می­‌کنند. به طور کلی گردو به 1270 میلی‌­متر بارندگی در طول یک سال نیاز دارد که 50درصد از این میزان باید در فصل تابستان به گیاه برسد. با این حال در فصول خشک، آبیاری باید به سرعت و در مراحل خاصی انجام شود. آبیاری گردو در فصل زمستان در مناطقی که بارندگی محدود است در رشد پوشش گیاهی درخت در فصل بهار کمک می­‌کند. در فصل بهار و به خصوص در هفته پنجم تا هفتم پس از شکوفه‌­دهی رشد مغز گردو اتفاق می‌­افتد. اگر در این بازه زمانی گردو دچار تنش آبی شود، میانگین وزنی مغز گردوها کاهش پیدا می­‌کند.

آبیاری یونجه

آبیاری یونجه تا زمانی که سرمای شدید موجب توقف رشد آن نشود می­‌تواند ادامه پیدا کند. بعد از ورود به فصل زمستان وجود رطوبت در خاک می‌تواند شانس زنده ماندن یونجه را برای فصل بعد افزایش دهد.

آبیاری آفتابگردان

آفتابگردان برای رشد نیازمند یک برنامه منظم آبیاری به خصوص در شرایط خشک است. برای گیاهانی که در شرایط مناسبی قرار دارند یک بار در هفته آبیاری کفایت می­‌کند اما اگر گیاه در شرایطی است که موج گرما را تجربه می­‌کند، افزایش تعداد دفعات آبیاری یک راهکار مطلوب برای جلوگیری از ایجاد تنش آبی برای گیاه محسوب می‌شود. هنگام پرورش آفتابگردان برای تولید بذر باید دقت نمود که دو هفته قبل از گلدهی باید بیش از حالت معمول آبیاری انجام شود.

آبیاری سیب زمینی

این محصول تا زمان برداشت از رطوبت خاک استفاده می­‌کند. بلوغ سیب زمینی با ایجاد سایبان شروع می­گردد که افزایش تعداد سایبان­ها نشان دهنده­ بلوغ کامل سیب زمینی است. بعد از به بلوغ رسیدن برگ‌ها، بوته­‌ها شروع به تغییر رنگ و خشک شدن می­‌کنند. یکی از مزیت­‌های آبیاری سیب زمینی قبل از برداشت محصول سهولت درو برای کشاورزان است که نگه داشتن رطوبت خاک بین 40 تا 60 از ظرفیت خاک‌­های ماسه‌­ای است که می­تواند به راحت جدا شدن سیب ­زمینی از خاک کمک کند. به طور کلی آخرین آبیاری سیب زمینی 1 هفته قبل از برداشت صورت می­‌پذیرد.

آبیاری لوبیا

در کشت لوبیا میزان رطوبت خاک تا زمانی که دانه‌های لوبیا در حال رشد هستند باید حفظ گردد. طبق تحقیقات به عمل آمده رشد دانه­‌های لوبیا تا زمانی که 75 تا 80 درصد از بوته ها خشک نشده‌­اند ادامه دارد. در این مرحله همه دانه‌­های لوبیا که به حداکثر اندازه خود رسیده­ و غلاف­‌های آن­ها شروع به تغییر رنگ به قهوه‌­ای می­‌کند. دانه­‌های لوبیا داخل غلاف می­‌بایست اندکی به سبزی متمایل شده و از نظر اندازه‌ای نیز کوچک شوند. تحقیقات نشان می‌­دهند که ترکیب زرد و قهوه­‌ای غلاف لوبیاها نشانه­‌های قابل اتکایی برای آگاه شدن از به بلوغ رسیدن گیاه لوبیا است. چنانچه این ویژگی­‌های ظاهری در یکی دو گره بالایی بوته لوبیا ظاهر شود خواهیم دانست که لوبیا به بلوغ خود رسیده است.

زمان مناسب آبیاری لوبیا

آبیاری چمن

برای آبیاری چمن­‌هایی که در خاک­‌های رسی کاشته شده‌اند یک بار در هفته و در خاک‌­های ماسه‌­ای هر سه روز یکبار آبیاری انجام می‌شود. در صورتی که در بازه­‌های زمانی کوتاه‌تر آبیاری انجام شود، ریشه­‌ها کم عمق شده و در نتیجه آسیب­‌پذیرتر می‌­شوند.

آبیاری سبزیجات

عدم رسیدن آب کافی به زمین‌هایی که در آن­ها سبزیجات کشت شده می‌تواند منجر به ریزش شکوفه­‌ها، توقف رشد گیاه و یا حتی مرگ آنان گردد. در آبیاری سبزیجات می­‌بایست زمین را دو الی سه بار بسته به شرایط آب­ و هوایی و رطوبت مورد نیاز گیاهان آبیاری کرد. سبزیجاتی نظیر گل­کلم، تربچه، کدو، کرفس، خیار، فلفل. سبزیجات برای داشتن عملکرد ایده‌­آل نیز دارند که همیشه خاکشان مرطوب باشد. در آبیاری گیاهان توصیه می­‌شود که آبیاری به گونه‌ای صورت پذیرد که قسمت سبز گیاه کمتر در تماس مستقیم با آب باشد یا در شرایطی آبیاری انجام شود که بعد از آن اطمینان یابیم که نور خورشید باعث تبخیر آب از روی بخش سبز سبزیجات خواهد شد.

بایدها و نبایدها در تعیین زمان آبیاری مناسب

همانطور که در بالا گفته شد، آبیاری صحیح گیاهان و محصولات کشاورزی نقش مهمی در عملکرد آن­ها خواهد داشت. هیچ دو محصول یکسانی در دو نقطه­ جغرفیایی متفاوت، از نظر زمان آبیاری با هم یکسان نیستند و نمی‌­توان قاعده و اصولی کلی که برای همه­ محصولات عینا قابل استفاده باشد تجویز کرد. زمان مناسب برای آبیاری باید متناسب با نوع پوشش گیاهی و شرایط آب و هوایی مورد بررسی و تحقیق قرار گیرد و از ابزارهای اندازه­‌گیری برای افزایش دقت تصمیم­‌گیری در آبیاری استفاده شود.

• خودداری از انجام آبیاری بین ساعات 10 صبح تا 4 بعد از ظهر به دلیل افزایش نرخ تبخیر و تعرق در خاک و سطح گیاهان.
• توجه به آبیاری عمیق گیاه در بازه­ زمانی مجاز با توجه به نیاز آبی گیاه و همچنین میزان رطوبت مطلوب برای رشد گیاه.
• عدم آبیاری گیاهان در شب برای کاهش ریسک بروز آفات و قارچ­‌ها.
• توقف آبیاری قبل از ایجاد روان‌آب جهت جلوگیری از هدررفت آب و شسته شدن منابع معدنی خاک.
• اطمینان از یکنواختی پخش شدن آب در سطح زمین به وسیله سیستم­‌های مختلف آبیاری.
• تنظیم زمان آبیاری در بازه زمانی با شرایط آب­ و هوایی ثابت.